Articles

دُكھیا

عورت شجر انسانیت میں برگ و بار پیدا کرنے کی موجب اور نسل انسانی کو زندہ رکھنے اور آگے بڑھانے کا ذریعہ ہے۔ یہ کسی عظیم دانشور کے قول کے مصداق ان اشجار انسانی کی خاطر خواہ پرورش اور نشوونما، تنومندی، تعلیم و تربیت، آداب و اخلاق کا درس دینا والدین کا اولین فرض بنتا ہے تاکہ وہ اپنی آنے والی زندگی خوشگوار گزار سکیں۔ زندگی کا یہ معاملہ Kids Having Born Kids کا سلسلہ تا ابد چلنے والا ہے۔

اگر مرد اور عورت کے فرائض پر نظر ڈالیں تو عورت بظاہر دُكھیا نظر آئے گی۔ یہ باوفا، پیکر خلوص، ہمدردی اور وفاشعاری کے ہوتے ہوئے ڈانٹ ڈپٹ اس کا مقدر سا بن جاتا ہے۔ بیٹی کے روپ میں اسے صبح شام گھر بار کی صفائی، ہنڈی برتن مانجھنے، کپڑے دھونے، سب کو کھانا کھلا کر بستر لگانے اور گھر کے ہر فرد کی ضرورت کا خیال رکھنے وغیرہ سے فرصت نہیں ملتی۔ شادی کے بعد جب ماں بن جاتی ہے تو اور جھمیلے بڑھ جاتے ہیں۔ جن میں قانون فطرت کے مطابق ماں کے طور پر بچے کو تکلیف کے ساتھ پیٹ میں رکھنا، بڑی تکلیف کے ساتھ جنم دینا اور مہینوں شیرو صالح خون (دودھ پلانا)، صاف صفائی کرنا لازمی ہوتا ہے۔ کچھ شوہر نامدار ساتھ ہوتے ہوئے بھی اپنی شریک حیات کا ہاتھ بٹانے اور ان سہاگ کے پھولوں کی صفائی اور دیکھ بھال کرنا اپنی شان کے خلاف سمجھتے ہیں، حالانکہ خود کی صفائی کرنے میں کوئی قباحت نہیں ہوتی۔

دراصل، اسے روایتی شان اور مردانہ برتری کہنا غلط نہ ہوگا، حالانکہ قرآن و سنت کی روشنی میں عورتوں کو بھی معروف طریقے پر ویسے ہی حقوق حاصل ہیں جیسے مردوں کے حقوق عورتوں پر ہیں۔ آپؐ کا پھٹے پرانے کپڑے ٹانکنا، کپڑے دھونا اور دیگر کاموں میں ہاتھ بٹانے کے بیشتر شواہد ملتے ہیں۔ “اور تم میں سے بہتر وہ ہے جو اپنی عورتوں کے لئے سب سے اچھا ہے”۔

بعض اوقات چھوٹی چھوٹی باتیں بڑی غلط فہمیوں کا سبب بن جاتی ہیں۔ حالانکہ شادی کے بعد بیٹیاں اپنے ماں باپ، بھائی بہن کو چھوڑ کر بڑے ارمانوں اور سنہرے خواب سجائے سسرال داخل ہوتے ہی اس نئے، اجنبی اور پرائے لوگوں سے اٹوٹ رشتہ استوار کرکے ساس، سسر، دیور، نند کو بالترتیب ممی، امی جان، ابا، ابو، بھائی جان، آپی، بہن جان وغیرہ حقیقی ماں باپ اور بھائی بہن کا درجہ دے کر نوازتی ہیں اور ان کی حتی الامکان خدمات بجا لانے سے نہیں تھکتی۔ مگر قسمت آوری کہ معمولی رنجش اور غلط فہمی سے سارے ارمانوں پر پانی پھرنے میں دیر نہیں لگتی۔ چنانچہ اس آپس کی بے رخی، دوری، دل آزاری اور گھٹن میں شجر انسانی سے جنم لینے والے بچے کا نفسیاتی طور پر نحیف، ذہنی کمزور، ڈرپوک وغیرہ پیدا ہونا بنیادی اسباب ہوتے ہیں۔

غالباً اس کا دوسرا اور اہم پہلو خلاف توقع لڑکی والوں سے معیاری صوفہ سیٹ، کنگ سائز دیوان بیڈ، گوڈریج الماری، جدید قسم کا فارمیکا ٹیبل مع کشن، کرسیاں، نان اسٹک کوکنگ برتن، کروکری (کانچ کے برتن) وغیرہ کی کمی بیشی ہوسکتی ہے۔ خدانخواستہ نئی اور جدید قسم کی موٹر کار، موٹر بائیک وغیرہ کا مطالبہ کرتے نہ پھریں، جس کے ردعمل میں غریب اور اوسط گھروں کی مجبور لڑکیاں زندگی بھر ازدواجی زندگی کے لئے ترستی اور سسکتی نہ رہیں۔ چونکہ اس کا تریاق ہفتہ روزہ کوکن کی آواز کی اجتماعی شادیوں کے تحت قابل صد ستائش ہے۔ اس کا دائرہ عمل تحصیل کے چھوٹے بڑے شہروں تک پھیلانے سے اور بھی فروغ حاصل ہوگا۔

روایتی، سماجی اور فردی قسم کے رسم و رواج میں لڑکیوں کا فلانا شعبہ میں اعلیٰ تعلیم لینا، پولیس اور دیگر کریئر اپنانا معیوب گرداننا، بولنے، چلنے، پھرنے، لباس کے رکھ رکھاؤ اور بال وغیرہ سنوارنے پر پابندیاں، یہ وہ نہ کرنے پر حلال و حرام کی قید بچیوں میں احساس کمتری، دل آزاری اور بہت حد تک خود اعتمادی کو بھی مجروح کردیتی ہے۔ البتہ اچھے طریقے سے رہنا، عزت و عفت کی زندگی بسر کرنا، یہ ہدایات کرنا کارآمد اور حوصلہ مندانہ ہوتی ہیں۔

چونکہ بدلتے ہوئے حالات میں لڑکے ہوں یا لڑکیاں انہیں اعلیٰ تعلیم یافتہ بنانا وقت کا تقاضا ہے تاکہ وہ آنے والی زندگی میں خود کفیل رہیں۔ ممکن ہے حالیہ عرب اسرائیل دوستی سے گلف میں کافی تبدیلیاں رونما ہوسکتی ہیں۔ جن میں خدانخواستہ ہمارے زیر ملازمت بھائیوں پر کوئی برا اثر نہ پڑے۔ جس کی خاطر ہمارے کئی کوکنی مسلم بھائی اپنی قسمت آزمائی میں مقامی سرکاری اور نیم سرکاری نوکریاں مع فنڈس اور پینشن کوارٹرس وغیرہ اسکیموں کو چھوڑ کر گلف کا رخ کرچکے تھے۔ لہٰذا وہ گزشتہ چار تا پانچ دہائیوں میں کہاں تک کامیاب ہوئے ہیں، اس سے ہر کوئی واقف ہوگا۔

مزید تفصیلات کے لئے مضمون کو جاری رکھیں۔

گذشته دور كے مسلمان دین اور دنیا دونوں سے جڑے تھے، اس لئے سرخرو تھےمبارك كاپڑی، ممبئی

اب سوال یه پیدا هوتا هے كه گذشته دور كے مسلمان آخر كس مٹی كے بنے هوئے تھے كه جب دنیا میں بجلی كے قمقمے نهیں تھے، اس وقت ایك مسلمان آنكھوں كا آپریشن كرتا هے۔ سائنس كا كوئی بول بالا نهیں تھا، اس وقت دوسرا مسلمان كائنات كے سارے عناصر كو سمیٹ كر دوری جدول تیار كرتا هے۔ حساب كی كوئی مشین نهیں تھی مگر ایك مسلم ریاضی دان علم مثلث كو دریافت كرتا هے۔

اس كی بڑی وجه یه تھی كه اس دور كے همارے اكابرین دھن كے پكے تھے، اصولوں كے پابند تھے، كشاده ذهن تھے۔ ان پر كوئی زور زبردستی نهیں تھی مگر انهوں نے خود هی حصول علم كو اپنا مقصد حیات بنالیا تھا۔

ان كی زندگی كیسی ست رنگی اور حسیں تھی كه وه سائنس كے علاوه فنون لطیفه كے بھی دلداده تھے۔ انهوں نے حكایات، خطبات اور دیگر موضوعات پر بڑا هی وسیع نثری و شعری ادب چھوڑا هے۔ اٹھارهویں صدی میں ان سب كا اس قدر بول بالا تھا كه الف لیلهٰ كی باره جلدوں كا ترجمه یورپ میں بڑے اهتمام سے هوا۔ انیسویں صدی هی میں عربی حكایات كا ترجمه ۱۳؍ جلدوں میں هوا

غزل

شاكر كرلوی، كرلا۔ رتناگیری

همارے پاس تھے شكوئے گلے بهت سارے
اسی لئے تو همیں غم ملے بهت سارے

اے شمع آج تباهی وه تونے ڈھائی هے
پتنگے دھوكے میں آكر جلے بهت سارے

اے حسن یار سلامت تجھے خدا ركھے
اگرچه درد میں عاشق ڈھلے بهت سارے

بناكے غیر كو اپنا چلے گئے هو مگر
همیں تو پیار میں دھوكے ملے بهت سارے

همارے درد كو ٹھوكر لگاكے چھوڑدیا
هنوز چیختے هیں آبلے بهت سارے

مقام دشت میں تنها كھڑا رها هوں میں
نكل گئے هیں یهاں قافلے بهت سارے

اب اور جی كو لگانے كو كیا رها شاکر
تمام چھوٹ گئے مرحلے بهت سارے

4o

निसटलेले क्षण….

कधी कधी असे घडते,अगदी आपण लिफ्टच्या बटणाजवळ जावं आणि पटकन लिफ्ट वरती जावी त्या वेळी जे फिलिंग असते ना ते खूप विचित्र असतं ..असं खूप काही घडत असतं..अजून एकदा मी टीव्ही सुरू केली म्हटलं आज रविवार आहे बरच काही बघू तर टीव्हीवर मेसेज आला की वर अकाउंट हॅज बीन सस्पेंडेड……. खरंच आणि मग विचार चक्र फार वेगाने फिरू लागली, खरंच काय अर्थ असतो हो माणसाच्या आयुष्याला,जगण्याला.. जन्म आहे तिथे मरण आहे.. जन्मणारा प्रत्येक जीव मरणाचे रिटर्न तिकीट घेऊनच जन्माला आलेला आहे हे शाश्वत सत्य आहे पण जो काही जीवनप्रवास आहे तो जगताना कुठेही निराश न होता जगण्याचा प्रामाणिक प्रयत्न केला पाहिजे हे मात्र खरं आहे,परवा मी एक वाक्य ऐकलं,“ पैशाशिवाय जीवनाला अर्थ नाही.“खरंच पैसा म्हणजे सर्वस्व आहे का? पैशाची गरज आहेच पण त्याही पलीकडे थोडा विचार केला तर एक गोष्ट लक्षात येते की म्हणजे आपण स्वतःहून जेवढे आनंदी जगू शकू आनंदी राहण्याचा प्रयत्न करू ते खूप महत्त्वाचे आहे कारण जीवनामध्ये आपण पैसे वाटू शकत नाही,वाटतो का आपण पैसे? अजिबात नाही पण जीवनामध्ये आपण आनंद सगळ्यांना वाटू शकतो.या दोन गोष्टींमधला हा फरक आहे……….. पैसा वाटला तर संपून जाईल पण आनंद वाटला तर तो द्विगुणीत होईल हे समीकरण आहे प्रत्येक गोष्टीसाठी पैशाची गरज आहे हे मान्य आहे, जगण्यासाठी पाठबळ हा पैसा देतो हे जरी वास्तव असलं तरी आपण जेवढे आनंदी असतो,जेवढे सकारात्मक असतो,जर आपला दूरदृष्टीकोन जर स्वच्छ असेल तर जगण्याला एक वेगळा अर्थ प्राप्त होतो हेही वास्तव आहे……अगदी महागड्या चार चाकी गाडीतून फिरावं,उंची दागिने घालावेत,उंची कपडे वापरावेत,इम्पोर्टेड वस्तू वापराव्यात,चारचौघांमध्ये वावरताना दहा-बारा तोळे सोनं अंगावरती असावं असं जरी खूप वाटत असलं तरी एक गोष्ट लक्षात ठेवा इतकं सगळं असूनही आपण सुखी समाधानी असतो का? आपल्याला अगदी शांत झोप लागते का? नाहीच….. कारण जर पैसा असेल तरीही आपल्याला चिंता सतावत असते आणि पैसा नसला तरी आपल्याला चिंता सतावत असते पण आपली सगळीच स्वप्न पूर्ण होतात असं नाही…. ठीक आहे नाही स्वप्न पूर्ण होत तर आपण त्या स्वप्नांच्या जवळ जाण्यासाठी वेगळाच  प्रयत्न कशासाठी? समोर जे जीवन आहे समोर जे वास्तव आहे ते स्वीकारून जर आपण जगायला शिकलो ना तर खरंच आपण जग जिंकलं असं म्हटलं तर ते अतिशयोक्ती होणार नाही असंच आहे जीवन….  पण आपल्याला समोरच्याला दाखवायचं असतं आपल्याकडे किती महागड्या वस्तू आहेत ,आपण किती चैनीत राहतो. खुषीत राहतो..आयुष्यभर आपण आरामात राहतो पण सुखी समाधानी आयुष्य जगण्यासाठी हे सगळं करण्याची गरज आहे असं अजिबात नाही…. दिखाऊपणा कशासाठी पाहिजे? तुम्ही जर प्रामाणिकपणे जगत राहिलात ना तर दिखाऊपणाच्या वेगळ्या झगमगाटापुढे तुमचं वास्तव हे झळाळून निघेल यात शंकाच नाही. महालात राहणारा अतिशय श्रीमंत माणूस आणि झोपडीत राहणारा अतिशय गरीब माणूस यांची तुलना, यांची बरोबरी कधीच होऊ शकत नाही,पण ज्या वेळेला महालातील श्रीमंत माणसाला अगदी मऊ गादीवरती ही झोप येत नाही तेव्हा तो गरीब माणसापेक्षाही गरीब होतो आणि जेव्हा झोपडीतील माणूस अगदी जमिनीवर अंथरलेल्या चटई वरती ही शांत निद्रा घेतो तेव्हा तो झोपडीतला माणूस बंगल्यातील श्रीमंत माणसापेक्षाही श्रीमंत होतो हे साधं सोपं सरळ जीवनाचं तत्वज्ञान आहे,अगदी आपल्याला अमाप पैसा मिळवण्याच्या मागे न लागता जरुरीपुरता पैसा असणं गरजेचं आहे तो घेऊन आपण जर जगत राहिलोत तर ऐश्वर्या पेक्षाही मौल्यवान असणारं समाधान मिळवण्याचा प्रयत्न केला तर त्या जगण्याला एक वेगळाच अर्थ प्राप्त होईल यात तीळमात्र ही शंका नाही. जगणं खरंच सुंदर आहे ते अधिक कसं सुंदर होईल त्यासाठी आपण नेहमीच झटत राहिलं पाहिजे जसे कवी केशवसुत म्हणतात,या सुंदर जीवनाला आपल्याला सजवता आलं पाहिजे, स्वतःला किती सजवावं, स्वतःला किती दागिन्यांनी मढवाव यापेक्षा आपलं जीवन किती छान पद्धतीने सजवावं हे अतिशय महत्त्वाच आहे आणि ज्या व्यक्तीला हे जीवनाचे तत्व कळलं तो आयुष्यभर जीवनात आनंदीच राहणार आहे, सकारात्मक दृष्टिकोनातून समोर पाहणार आहे आणि दूरदृष्टीकोन ठेवून जीवनाच्या योजना आखणार आहे हे सगळ्यात महत्त्वाचं आहे,शेवटी कसं आपलं जीवन हे आपल्यालाच जगायचं असतं..मी माझी एक मैत्रीण पाहिली कॉलेजमधली अतिशय देखणी अगदी म्हणजे सर्वगुण संपन्न पण ती हुशार नव्हती,बाकी सगळं तिच्याकडे होतं,ती ऐश्वर्या संपन्न होती लग्नानंतर ही ती एका श्रीमंत घराची सून झाली तिला अगदी आयुष्याला मस्त जगायची सवय होती, लग्नाआधीही तिला व्यवस्थित बसून चित्रपट पाहायला आवडायचे सगळं कसे अगदी व्यवस्थितपणे लागायचं ,लग्नानंतर ही ती तसंच आयुष्य जगत होती.. अगदी आयुष्य आरामात…..पण जेव्हा आम्ही सगळ्या मैत्रिणी एकत्र आलो तेव्हा प्रत्येकाचं विस्तारलेलं कर्तृत्व क्षेत्र पाहताना कुठेतरी वाटलं की आपण यामध्ये कमी पडतोय कारण स्वतःच्या कोषाच्या बाहेर ती कधी पडलीच नाही, म्हणजे अगदी आराम आयुष्य जगणं, गाडीतून फिरणं,दागिने घालून मिरवण….हे सगळं तिच्याकडे आहे, सगळं सुख तिच्या पायाशी लोळण घेते पण जेव्हा ती चार चौघांमध्ये आमच्याच हायस्कूलच्या मैत्रिणींच्या ग्रुप मध्ये आल्यानंतर एक गोष्ट तिच्या लक्षात आली की आपल्याकडे सगळं आहे पण आपल्याला सगळ्यांच्या चेहऱ्यावरती जे समाधान दिसतं ही समाधान माझ्याकडे नाहीये हे समाधान आपल्याला शोधता आलं पाहिजे हे समाधान आपल्याला आपल्या जीवनामध्ये मिळवता आलं पाहिजे तरच जीवन यशस्वी होतं,जीवन सुंदर बनतं,आपल्या जीवनात आपल्याला लोणच्यासारखं मूरता आलं पाहिजे आणि मग सुख दुःख संकट सगळं काही सामावून घेऊन जेव्हा आपण या चक्रव्यूहातून बाहेर पडतो तेव्हा आपल्या चेहऱ्यावरती एक तेज असतं,एक आनंद असतो, एक जिंकल्याचा अविर्भाव असतो एक समाधान असतं ते फार महत्त्वाचं असतं कारण तावून सुलाखून निघाल्यानंतर जीवनाचा अर्थ आपल्याला कळत असतो.  म्हणून हे निसटणारे क्षण आपल्याला निसटू द्यायचे नसतात.

अंतरीचे बोल